کاربرد سنگ الماس و انواع آن

درباره سنگ الماس، این جواهر دوست داشتنی، گرانبها و صد البته خیره کننده چه می‌دانید؟ در ابتدا جالب است بدانید که در دنیای سنگ‌های زینتی و گرانبها، هیچ سنگی قدرت رقابت با الماس را از نظر سختی ندارد! درجه سختی الماس 140 بار بیشتر از کرندوم (Corundum) با درجه سختی 9 و سنگ‌های هم خانواده آن یعنی یاقوت قرمز و یاقوت کبود می‌باشد.

از آنجایی که سنگ الماس می‌تواند هر چیزی را برش دهد، برای ایجاد برش بر روی خودش هم نیاز به پودر الماس یا یک سنگ الماس است. اما همانطور که در بالا اشاره شد، به دلیل سختی این سنگ، یونانی‌ها به آن «Adamao» به معنی «من مطیع میسازم» می‌گفتند. الماس، چیزی حدود 3.3 میلیارد سال قدمت دارد و یکی دیگر از هدایای بی‌نظیر طبیعت به انسان می‌باشد. با ما همراه باشید تا اطلاعات بیشتری درباره این سنگ خیره کننده به دست آورید.

آشنایی با الماس

این کریستال‌ شفاف، از کربن خالص تشکیل شده است. الماس‌ها را می‌توان تنها سنگ تک عنصری دنیا دانست. اما آنها چگونه به وجود می‌آیند و بزرگترین خاستگاه الماس‌ها کجاست؟ برخلاف بسیاری از سنگ‌های زینتی، الماس‌ها بر روی زمین تشکیل نمی‌شوند. روند شکل گیری سنگ الماس به حرارت و فشار بسیار بالا بستگی دارد، یعنی جایی در عمق 120 تا 200 کیلومتری زمین، با درجه حرارتی نزدیک به 900 تا 1300 درجه سانتی گراد. بعد از تشکیل، الماس‌ها با درجه خلوص 99 درصد توسط آتشفشان به سطح زمین می‌رسند.

با وجود اینکه امروزه تعداد معادن موجود الماس در دنیا محدود است، اما می‌توان آن را در 4 قاره پیدا کرد. آفریقا، آسیا، امریکای شمالی و استرالیا. گفته می‌شود که اولین معادن موجود الماس دنیا در هندوستان می‌باشند و قدمت آن به قرن 4 میلادی باز میگردد. قدیمی‌ترین الماس چیزی نزدیک به 5.2 میلیارد سال و جدیدترین الماس 45 میلیون سال قدمت دارد.

از همان ابتدا به دلیل سطح بالای پراکندگی، تجزیه، درخشندگی و تلألو نور در الماس، به آن لقب «پادشاه سنگ‌های قیمتی» را دادند و ثروتمندان و پادشاهان از آن به صورت تراشیده و نتراشیده برای مزین کردن زیورآلات خود استفاده می‌کردند.

انواع سنگ الماس

اگر تا به امروز تنها مصرف الماس را در صنعت جواهر سازی می‌دانستید، باید بگویم که اشتباه می‌کنید. الماس‌ها با درصدهای متفاوت، کاربرد مختلفی نیز دارند. از کل الماس‌هایی که از معادن استخراج می‌شوند، تنها 25 درصد از آن‌ها در صنعت جواهر سازی مورد استفاده قرار می‌گیرند. برای مثال بیشترین الماس استخراج شده در معدن سیبری روسیه، مناسب برای استفاده در صنعت می‌باشد.

الماس‌های صنعتی در موارد زیر کاربرد دارد:

• در تجهیزات پزشکی، دندان پزشکی و تیغ‌های جراحی
• مته‌های حفاری چاه نفت و گاز
• ساخت پنجره فضاپیما
• در ساخت قطعات موتور جت که نیاز به تحمل فشار بالا دارند
• دستگاه‌های برش صنعتی

عوامل تاثیر گذار بر قیمت سنگ الماس

قیمت گذاری سنگ الماس تقریبا کاری پیچیده و دشواری است. برای ارزش گذاری این گوهر گرانبها باید با توجه به یک معیار سنجش، به نام معیارهای 4C، قیمت گذاری کرد که در ادامه به آن می‌پردازیم:

4C یا معیارهای کیفیت الماس

Color (رنگ): رنگ الماس، یکی از معیارهای سنجش الماس است. به طور کلی هر چه الماس بی‌رنگ‌تر باشد، ارزش بیشتری دارد. گران‌ترین رنگ الماس، رنگ بی رنگ و آینه‌ای (بلورین) است.

Clarity (پاکی): میزان شفافیت و یا به اصطلاح پاکی از دیگر عوامل مؤثر است. وجود لکه و عیوب در داخل الماس از ارزش آن کم می‌کند.

Carat (قیراط): یکی از مهم‌ترین معیارها قیراط است، که تعیین کننده اندازه و وزن الماس است.

Cut (برش): و آخرین معیار، همانطور که از نام آن پیداست به معنی برش و مربوط به شکل ظاهری الماس می‌‎باشد. این معیار تنها مورد انسانی در میان سایر عوامل قیمت گذاری است.

شناسنامه G.I.A سنگ الماس

برای تشخیص این معیارها و حتی اصل و یا تقلبی بودن الماس‌ها، چندین مرجع معتبر وجود دارد که برند G.I.A (Gemological Institute of America) یا موسسه گوهرشناسی آمریکا معروف‌ترین و معتبرترین آن‌ها می‌باشد. این موسسه با برترین محققین و گوهرشناسان و نوین‌ترین دستگاه‌ها، به شناسایی، ارزشگذاری و تشخیص اصالت سنگ‌های قیمتی مانند الماس می‌پردازند.

البته که سایر شناسنامه‌ها از مکان‌ها مختلف نیز با توجه به اعتبار آن‌ها، دقیق و معتبر است و به علت پیشرفت در ساخت الماس‌های مصنوعی، هدف اصلی شناسنامه‌های برندهای معروف مانند G.I.A تشخیص طبیعی و یا مصنوعی بودن آن است که با سنجش 4C، طبیعی و یا مصنوعی بودن آن را تشخیص می‌دهد.

رنگ‌های سنگ الماس

یکی از فاکتورهای مهمی که در تعیین قیمت الماس تاثیر بسزایی دارد، رنگ آن می‌باشد، که در این میان الماس‌های سفید، آبی، زرد و قهوه‌ای از رایج‌ترین رنگ‌هاست. اصولا در سنگ‌های زینتی مقدار ناخالصی موجود در سنگ باعث تغییر رنگ در آن‌ها می‌شود و الماس‌ها نیز از این قاعده مستثنی نیستند. به همین دلیل سنگ‌های زینتی مانند سنگ الماس در طیف‌های رنگی مختلفی یافت می‌شوند و هرکدام از آن‌ها برای صنعتی استفاده می‌شود. به عنوان مثال یکی از فراوان‌ترین رنگ‌های آن رنگ قهوه‌ای است که در صنایع مختلف استفاده می‌شود.

اما اکثرا از سنگ الماس‌های بی‌رنگ در صنعت جواهر سازی استفاده می‌گردد. علت آن شفافیت و بلورین بودن آن است. ولی این به این معنا نیست که رنگ‌های دیگر الماس برای جواهرات استفاده نمی‌شود به عنوان نمونه از رنگ مشکی الماس برای ساخت جواهرات بی‌نظیر استفاده می‌شود. با این حال رنگ، سنگ مرجع (Masterstone) در صنعت جواهر سازی، الماس بی‌رنگ است.

این سنگ رنگ‌های دیگری نیز دارد و از دیگر رنگ‌های این سنگ قیمتی می‌توان به الماس‌هایی با رنگ‌های سبز، قهوه‌ای تند، نارنجی، قرمز، زرد سیر، صورتی و بنفش اشاره کرد، که بسیار نادر و کمیاب هستند.

درجه رنگ بندی

با توجه به آن که علت تغییر رنگ در سنگ‌های قیمتی به علت وجود ناخالصی و یا عدم شکل گیری صحیح ساختمان کریستالی گوهر است، تفاوت رنگ نیز نشان دهنده‌ی کیفیت الماس می‌باشد و به همین علت بر روی قیمت تاثیر می‌گذارد. تشخیص کیفیت الماس بر اساس رنگ با در نظر گرفتن سنگ مرجع (Masterstone) صورت می‌گیرد. به این صورت که هر چه رنگ آن به بی‌رنگی نزدیک‌تر باشد گران‌تر و هر چه به رنگ زرد مایل به سبز نزدیک‌تر باشد، بی‌ارزش‌تر است. رنگ زرد الماس ناشی از وجود نیتروژن و رنگ آبی آن به دلیل وجود کربن در شبکه کریستالین آن می‌باشد و هرچه الماس زردتر باشد امتیاز کمتر در شناسنامه می‌گیرد.

برای تشخیص دقیق رنگ الماس باید آن را به یک فرد متخصص واگذار کرد. همانطور که اشاره شد برخی از الماس‌ها داری شناسنامه G.I.A می‌باشند که در آن نوع رنگ و تمامی مشخصات مربوط به سنگ قید شده. برای رنگ آن از سیستم درجه بندی D-Z استفاده می‌شود. الماس‌هایی که درجه رنگی D، E و F داشته باشند از نوع درخشان سفید و ارزشمند هستند. اما حروف G و L نشانگر کم ارزش‌تر بودن نسبت به 3 درجه قبلی است. در این میان، الماس‌های رنگ شده و رنگی را با حروف M تا Z نمایش می‌دهند.

پاکی الماس چیست؟

در زمان شکل گرفتن الماس، به علت آن که تحت فشار و حرارت بسیاری قرار دارد، ممکن است در آن ناخالصی‌هایی به وجود آید. این ناخالصی به صورت لکه و یا تیرگی در ظاهر الماس نمایان می‌شوند و به طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شوند: ناخالصی درونی (Inclusions) و ناخالصی سطحی (Blemishes). میزان پاکی الماس با توجه به اندازه، تعداد، رنگ، نوع و محل قرار گیری آن‌ها در کریستال و این که چقدر بر ظاهر آن تاثیر می‌گذارد، سنجیده می‌‎شود. بنابراین هر چه الماس پاک‌‎تر باشد، کمیاب‌تر و با ارزش‌تر است.

پاکی سنگ الماسی که با معیارهای G.I.A سنجیده می‌شود براساس درجه بندی سازمان ارزیابی می‌شوند و در 6 گروه قرار می‌گیرند. این 6 گروه شامل:

Flawless (بی‌نقص): هیچ ناخالصی قابل مشاهده نیست و با نماد ((FL))نمایش داده می‌شود.

Internally Flawless (بدون ناخالصی درونی): درون کریستال هیچ ناخالصی دیده نمی‌شود و با نماد ((IF)) نشان داده می‌شود.

Very Very Slightly Included (ناخالصی بسیار بسیار اندک): در این حالت سنگ دارای ناخالصی‌های بسیار ریز است که یک گوهرشناس ماهر می‌تواند تشخیص دهد. نماد آن ((VVS)) می‌باشد.

Very Slightly included (ناخالصی بسیار اندک): سنگ دارای ناخالصی‌های کوچک است. نماد آن ((VS)) می‌باشد.

Slightly Included (ناخالصی اندک): در این حالت ناخالصی کوچک اما قابل مشاهده است و با نماد ((SI)) نمایش داده می‌شود.

Included (ناخالصی مشهود): در این حالت لکه‌ها کاملا مشهود می‌باشد و متخصص به راحتی می‌تواند ناخالصی‌ها را تشخیص دهد. نماد آن ((I)) می‌باشد.

قیراط و وزن الماس

سنگ الماس استفاده شده در زیورآلات و جواهرات، همانند سایر مواد استفاده شده در آن، دارای واحد اندازه خلوص یا وزن است. در مورد طلا و یا نقره عیار به کار برده می‌شود که نشان دهنده‌ی خلوص آن فلز می‌باشد. در مقاله ((عیار نقره 925 چیست؟)) بیشتر به این موضوع پرداخته شده است. اما برای الماس از واحد قیراط (Carat) استفاده می‌شود که وزن الماس را نشان می‌دهد.

این واحد اندازه گیری به این صورت است که هر گرم الماس معادل 5 قیراط و یا 100 سوت(Point) می‌باشد. در طبیعت اکثرا سنگ الماس با وزن کم یافت می‌شود. بنابراین هرچه وزن سنگ بیشتر باشد، کمیاب‌تر و همچنین ارزش آن بیشتر است. البته تشخیص ارزش آن به عوامل دیگری که در 4C بیان شد نیز بستگی دارد.

انواع برش‌های رایج الماس

همانطور که در بالا اشاره شد، برش سنگ نیز یکی از عوامل مؤثر در تعیین قیمت سنگ الماس می‌باشد. برخلاف سه حالت دیگر یعنی (قیراط، شفافیت و رنگ) این معیار جز حالات طبیعی سنگ نیست و به انسان بستگی دارد. اگر یک سنگ خوب برش نخورده باشد، از ارزش آن کاسته می‌شود و به اصطلاح سکه می‌اندازد.

الماس‌ها را به 11 مدل برش می‌دهند، که در این بین 75 درصد الماس‌ها به صورت گرد یا برلیان برش داده می‌شوند. در ادامه نگاهی به انواع برش‌های سنگ الماس خواهیم انداخت.

1.برش گرد (برلیان)

الماس گرد یا برلیان پرطرفدارترین برش سنگ الماس است. یک الماس گرد دارای 58 وجه برش و سه قسمت می‌باشد.

2.برش زمرد (اِمِرالد)

این نوع از الماس‌ها به صورت مستطیل و با گوشه‌های تیز برش داده می‌شود. گوشه‌های این الماس شباهت زیادی به پله دارد که به آن برش «پله‌ای» نیز می‌گویند. به دلیل کشیدگی و مسطح بودن، انعکاس نور در آن بسیار زنده و خیره کننده است.

3.برش آشر

این برش توسط دو برادر به نام خانوادگی آشر در سال 1902 در هلند ساخته شد. برش آشر شباهت زیادی به نوع برش زمرد دارد. و در برخی مواقع به آن «برش زمرد مربع» گفته می‌شود.

4.برش پرنسس

این برش سبک جدید تری نسبت به برش‌های دیگر دارد. این نوع الماس‌ها به شکل مربع هستند و به دلیل سطح وسیع، عمق بیشتری دارند.

5.برش گلابی (پیر)

همانطور که از نام آن پیداست، این نوع برش شباهت زیادی به میوه گلابی دارد، اما برخی آن را به مانند اشک نیز می‌دانند.

6.برش بیضی (اوال)

برش بیضی کاملا متقارن و شکل کروی کشیده دارد. شاید این الماس‌های بیضی طرفداران زیادی نداشته باشد، اما از نظر عده‌ای شکل آن تمیز و باشکوه است.

7.برش مارکیز

از آنجایی که لوئی چهاردهم علاقمند به الماسی با طرح لبخند و برش متفاوت بود، برش مارکیز را سفارش داد. این برش شباهت زیادی به برش گلابی دارد، اما با این تفاوت که هر دو انتهای آن تیز است.

8.برش رادیانت

به الماس‌های مربع مستطیل با لبه‌های بریده شده، رادیانت می‌گویند. عرض الماس رادیانت با سطح آن مساوی نیست.

9.برش کوسن (کاشن)

یکی از قدیمی ترین و محبوب‌ترین برش‌های الماس، برش کوسن می‌باشد. فرم این الماس مربع همراه با گوشه‌های گرد است.

10.برش باگت

برش باگت از لحاظ هندسی کاملا متقارن است و شکلی شبیه به مستطیل با گوشه‌های تیز دارد. این برش در دهه 90 میلادی بسیار مورد استقبال قرار می‌گرفت.

11.برش قلبی (هارت)

حدس زدن شکل این نوع الماس، کار سختی نیست. الماس قلبی نماد عشق است و در واقع الماس برش قلبی، یک الماس گلابی شکل با یک شکاف کوچک در قسمت بالای آن می‌باشد. این نوع تراش نیاز به تبحر خاصی دارد.

کلام آخر

از گذشته بسیار دور تا امروزه، در میان سنگ‌های قیمتی و گرانبها، سنگ الماس همیشه زیباترین، پرکاربردترین و محبوب‌ترین گوهرها می‌باشد. ما سعی کردیم تا در این مقاله شما را تا حد امکان با سنگ الماس و هر آن چه درباره این سنگ ارزشمند نیاز به دانستن است آشنا کنیم. امیدواریم که از خواندن آن لذت برده باشید.